برنامه حافظه جهانی در یک نگاه
یونسکو برنامه حافظه جهانی را در سال ۱۹۹۲ میلادی (۱۳۷۱ شمسی) با انگیزه آگاهی نسبت به وضعیت وخیم حفاظت از میراث مستند و ایجاد شرایط مناسب برای دسترسی به آن در قسمت های مختلف دنیا تأسیس کرد. جنگ و آشوب های اجتماعی و کمبود منابع، مشکلاتی را که قرن ها وجود داشت، بدتر کرده و مجموعه های مهمی در جهان بر اثر تاراج و پراکندگی، داد و ستد غیرقانونی، خرابی، عدم تعیین بودجه مناسب و حافظت نادرست دچار سرنوشت های متفاوتی شده است بنابراین یونسکو وظیفه خود دانست تا برنامه حافظه جهانی را ایجاد کند. این برنامه، میراث مستندی را که اهمیت ملی، منطقه‌ای و جهانی دارند، شناسایی و ثبت می‌کند و حفاظت و دسترسی به این میراث را، از طریق بالا بردن آگاهی دولت‌ها و مردم برای حفاظت و نگهداری آن، امکان‌پذیر می‌کند.
بدین منظور در سال ۱۹۹۳ میلادی کمیته مشاوره بین المللی آی ای سی (IAC ) در پالتاسک لهستان تشکیل جلسه داد. این کمیته طرحی ارائه داد که به موجب آن نقش یونسکو را به عنوان آگاه کننده دولت ها، نهادها و سازمان های بین المللی و ترویج شراکت در اجرای پروژه ها تایید و تاکید می نمود. تا کنون حدود ۴۵ کمیته ملی حافظه جهانی در دنیا تاسیس شده است. دفتر ثبت حافظه جهانی که قابل مشاهده ترین جنبه عمومی برنامه می باشد، در سال ۱۹۹۵ میلادی بنیانگذاری شد و از طریق توافق هایی که در گردهمایی های متوالی آی ای سی صورت می گرفت، رشد کرد.
نگرش برنامه حافظه جهانی آن است که میراث مستند جهان متعلق به همه است، باید برای همیشه و به صورت کامل حفاظت و نگهداری شود و در دسترس همیشگی همگان باشد. در برنامه حافظه جهانی، میراث مستند ویژگی های زیر را باید دارا باشد:
۱. قابل حرکت باشد.
۲. متشکل از علایم، کدها، صداها یا تصاویر باشد.
۳. قابل نگهداری باشد.
۴. قابل تکثیر باشد.
۵. قابل ارائه باشد.
سند دو جزء دارد؛ محتوای اطلاعاتی و حاملی که بر آن قرا دارد که هر یک ممکن است ازتنوع بالایی برخوردار باشد و به عنوان قسمت هایی از حافظه به یک میزان مهم باشد. برخی از این حامل ها به شرح زیر می باشد:
- حامل های متنی: حامل های متنی مثل دست نوشته ها، کتاب ها، روزنامه ها، پوسترها و غیره، محتوای متنی ممکن است با جوهر، مداد، ابزار نقاشی یا دیگر وسایل ثبت شده باشد. حامل ممکن است از جنس کاغذ، پلاستیک، پاپیروس، پوست حیوان، برگ نخل، پوست درخت، بافت پارچه و منسوجات یا مواد دیگر باشد.
- حامل های غیر متنی: حامل هایی مثل ترسیم ها، تصاویر چاپی، نقشه ها و موسیقی در این گروه قرار می گیرد.
- حامل های سمعی و بصری: این حاملها شامل فیلم ها، دیسک ها، نوارها و عکس ها می باشد.
- اسناد مجازی: اسنادی مانند آنچه در شبکه های اینترنتی قرار دارد، در این گروه قرار می گیرد.
سازوکار برنامه‌ی حافظه جهانی از طریق یک دبیرخانه مرکزی در یونسکو، کمیته‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی، همکاری دولت‌ها، بخش‌های تخصصی و عموم مردم اجرا می‌شود.
برنامه حافظه جهانی با سه هدف عمده تعریف شده است:
۱. محافظت از میراث مستند ملت‌ها با استفاده از مناسب‌ترین روش‌ها (از طریق همکاری در اشاعه اطلاعات و آموزش و ارتباط با امین‌کنندگان هزینه‌ها برای کمک به اجرای پروژه‌های مناسب و به موقع)؛
۲. کمک به دسترسی جهانی به میراث مستند (از طریق تشویق به رقومی‌کردن نسخه‌ها، در دسترس قرار دادن فهرست‌ها از طریق پایگاه‌های اطلاع‌رسانی، انتشار و توزیع کتاب‌ها، سی دی ها، دی وی دی ها، ..)
۳. افزایش آگاهی جهانی نسبت به میراث مستند و اهمیت آن (از طریق گسترش دفاتر ثبت جهانی، رسانه‌ها و نشریات ترویجی و اطلاعاتی).
نگرش محوری این برنامه اینگونه است که میراث مستند جهانی متعلق به همه است و باید برای همگان به صورت کامل حفظ و نگهداری شود و با درنظر گرفتن ملاحظات فرهنگی، بی‌هیچ ممانعتی همیشه در دسترس همگان قرار گیرد. بنابراین این برنامه، میراث مستندی را که از اهمیت ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برخوردار است، شناسایی می‌کند؛ آنها را به ثبت می‌رساند؛ و یک لوگو برای شناسایی این میراث اعطا می‌کند؛ حفاظت و دسترسی به این میراث را ممکن و تسهیل می‌کند؛ درباره این میراث مستند، آگاهی‌بخشی و آگاهی‌افزایی می‌کند؛ دولت‌ها، عموم مردم، بخش‌های تجاری و مالی را از ضرورت‌های حفاظتی و اختصاص دادن بودجه و تامین منابع مالی آن آگاه می‌سازد.
برای حفظ این میراث، سه نوع دفتر/ فهرست ثبت ملّی، منطقه‌ای، بین‌المللی وجود دارد و کمیته‌‌ی ملی و منطقه‌ای این برنامه، قسمت بسیار مهم ساختار برنامه هستند.
هر میراث مستندی که با ملاک‌ها و معیارهای گزینش مطابق باشد و ثبت آن به تصویب کمیته مشورتی بین‌المللی رسیده و مدیرکل یونسکو آن را امضاء کرده باشد قابل ثبت در فهرست بین‌المللی حافظه جهانی است. دفتر ثبت منطقه‌ای، میراث مستندی را ثبت و فهرست می‌کنند که ثبت آن توسط هر یک از کمیته‌های منطقه‌ای حافظه جهانی تایید شده است. دفتر ثبت ملی، میراث مستند ملت‌ها را فهرست می‌کند که ثبت آن توسط کمیته ثبت ملی حافظه جهانی تائید می‌شود.